Pierre Capel beschrijft chronische stress als een sluipmoordenaar. Het is zo ongezond voor je lichamelijke en mentale gezondheid en heeft zoveel invloed op je prestatievermogen en levensgeluk dat het eigenlijk verbazingwekkend is dat er niet veel meer aandacht voor is.
Hoe komt het dat we een samenleving hebben gecreëerd waarbij alles lijkt te draaien om geld en waarin status en macht belangrijker lijken te zijn dan persoonlijke gezondheid en levensgeluk? We voelen ons niet lekker en ervaren allerlei vage klachten maar gaan door totdat het lijntje knapt. En dan zitten we plotseling met een burnout thuis.
Om de vele vragen die er zijn over stress te kunnen beantwoorden heb ik een reeks artikelen geschreven. Dit artikel gaat over de effecten van stress op je lichaam.
Chronische stress ofwel psychologische stress houdt ons lichaam gevangen in de stressreactie. Dit is zeer ongezond voor zowel onze gezondheid als ons welbevinden. Het kost ongelooflijk veel energie en kan verschillende klachten veroorzaken die, wanneer daar geen aandacht voor is, kunnen uitmonden in serieuze ziekten.
Inhoud
Wat doet stress met je lichaam?
De stressreactie is een prachtige en zeer functionele reactie bij reëel gevaar. De reactie schiet zijn doel echter volledig voorbij bij psychologische stress. Psychologische stress kan bijvoorbeeld veroorzaakt worden door een slechte relatie, te grote werkdruk, geldproblemen, negatieve gedachten en emoties. Aan deze vorm van stress zit geen duidelijk begin of eind.
Aanhoudende psychologische stress leidt vaak tot chronische stress. De stressreactie houdt het lichaam als het ware in zijn greep en spanning en stress stapelen zich in je lichaam op. De gevolgen daarvan zijn enorm. Niet alleen je fysieke en mentale gezondheid, maar ook je levensgeluk leidt daar erg onder. De stressreactie van het lichaam op zich is niet dodelijk maar aan de gevolgen die chronische stress veroorzaakt kun je wel degelijk overlijden.
Chronische stress versnelt het verouderingsprocess van je cellen en beïnvloedt daarmee je gezondheid op een negatieve manier. Een belangrijke indicatie van dit verouderingsprocess is de hoeveelheid telomerase en lengte van je telomeren. Telomeren zijn de uiteinden van je chromosomen en zou je kunnen vergelijken met de plastic uiteinden van schoenveters. In de chromosomen zit het DNA. Bij het celdelingsproces wordt het DNA beschermt door deze telomeren. Bij iedere celdeling worden deze telomeren korter. Telomerase beschermt de telomeren en zorgt ervoor dat ze minder snel korter worden. Stress heeft een negatieve invloed op de hoeveelheid telomerase waardoor je telomeren sneller korter worden en je DNA beschadigt raakt.
Angst en gevoel van onveiligheid zijn vaak de onderliggende oorzaken van onze stress en hebben hierdoor een grote impact op de hoeveelheid telomerase. Het korter worden van je telomeren kan gepaard gaan met hartziekten, diabetes, dementie, verschillende soorten kanker, stress en depressie.
Psychologische stress kan zelfs eigenschappen van een gen, dit is een stukje van ons DNA, aan of uit zetten. Dit aan of uitzetten van bepaalde genen bepaald of we een ziekte wel of niet ontwikkelen.
Psychologische stress, je gedachten en emoties en omgevingsfactoren zoals roken, slapen en beweging beïnvloeden het functioneren van ons lichaam en brein. En het verandert de hormoonbalans in je lichaam. Hormonen zijn betrokken bijna bij alle processen in het lichaam zoals bijvoorbeeld spijsvertering, bloeddruk en groei betrokken en hebben veel invloed op je emoties en gedrag. Verstoring van de balans van onze hormonen kan een grote verscheidenheid aan klachten veroorzaken.
Het stresscentrum in ons brein is gekoppeld aan het beloningscentrum in ons brein. De activatie van het stresscentrum stimuleert het beloningscentrum om verlichting te zoeken. Zoet en vet doet het brein goed, het kalmeert het brein en verlaagt het cortisolniveau. Daarom grijpen we zo makkelijk naar comfort-food en is een verslaving moeilijk af te leren.
Stress zet een groot scala aan reacties in werking die bij langdurige onderhevigheid aan stress erg schadelijk zijn voor je gezondheid en levensgeluk.
Bij het beoordelen van de mate van het gevaar van een stressor spelen je herinneringen en ervaringen een grote rol. Door alleen al aan een stressvolle situatie te denken, kan je je stresscentrum activeren. Zelfs de ervaringen van eerdere generaties kunnen hierbij betrokken zijn door middel van het celgeheugen.
Stress, cortisol en adrenaline
Bij stress worden onder andere de hormonen adrenaline en cortisol aangemaakt. Adrenaline zorgt ervoor dat je direct kunt reageren. Cortisol zorgt ervoor dat je langer onder druk kunt presteren. Beide zorgen dus voor een activatie van het lichaam.
Voor een korte duur is stress niet gevaarlijk en kan het zelfs positief zijn. Het gevaar treedt op als stress chronisch wordt. Chronisch activatie van het lichaam werkt op den duur tegen je. Je kan het vergelijken met een auto. Die kan prima langdurig in een hoge versnelling rijden, maar alles in die hoge versnelling doen is slecht voor de motor.
Stress en het immuunsysteem
De stressreactie van je lichaam zet het immuunsysteem op een laag pitje of legt het stil. Op het moment van gevaar is het belangrijker dat je jezelf in veiligheid brengt. De verkoudheid kan wel wachten tot later. Stresshormonen werken zelfs zo krachtig op het onderdrukken van je immuunsysteem, dat ze worden ingezet bij orgaantransplantaties om kans op afstoting van het orgaan te verkleinen.
Bij chronische stress ben je dus vatbaarder voor allerlei ziekten. Het immuunsysteem bevat verschillende systemen die samenwerken om ons gezond en sterk te houden. Bij chronische stress kunnen die systemen elkaar tegenwerken wat kan uitmonden in een een overactief immuunsysteem wat er weer voor kan zorgen dat je een auto immuunziekte ontwikkelt. Bij een auto-immuunziekte keert het immuunsysteem zich tegen het lichaam en valt lichaamseigen cellen aan wat tot allerlei ziekten kan leiden.
Stress en ontstekingen
Chronische stress kan laaggradige ontstekingen veroorzaken. Deze ontstekingen zijn moeilijk tot niet in het reguliere bloedbeeld vast te stellen, maar kunnen allerlei vage klachten zoals vermoeidheid, weinig energie, depressieve gedachten, obstipatie, gewichtstoename, huidklachten en broze nagels veroorzaken. Omdat het zo moeilijk in het reguliere bloedbeeld is vast te stellen, wordt het vaak door een huisarts niet herkend.
Bij stress wordt cortisol geproduceerd. Cortisol heeft een regulerende werking op het immuunsysteem dat betekent dat cortisol ervoor zorgt dat het immuunsysteem niet overactief wordt. Chronische stress zorgt ervoor dat het lichaam minder gevoelig wordt voor de regulerende werking van cortisol en het afweersysteem zijn werk niet goed kan doen. Hierdoor kan het lichaam zelf ontstekingen produceren die allerlei gezondheidsklachten veroorzaken.
Chronische stress kan er ook voor zorgen dat het darmslijmvlies, het dunne laagje cellen dat ervoor zorgt dat voedingsstoffen kunnen worden opgenomen in het bloed, niet goed meer werkt. Het kan erdoor beschadigd raken waardoor het geen aaneensluitende laag meer is. Hierdoor kunnen bacteriën, maar ook nog niet volledig verteerd voedsel in de bloedbaan terecht komen. Het immuunsysteem staat nu als het ware altijd aan om die vreemde en gevaarlijke stoffen te verwijderen. Dit kost veel energie die niet gestoken kan worden in het gezond houden van de rest van het lichaam. Hierdoor ontstaan klachten.
Onrustig slapen door stress
In een stressvolle situatie wil je niet in slaap vallen. Je moet wakker en alert zijn om gelijk te kunnen reageren. Een heel natuurlijke reactie van het brein dat erop gemaakt is om ons veilig te houden. De stress die wij nu veelal ervaren is niet acuut en levensbedreigend, maar chronisch. Aangezien ons brein het verschil niet weet tussen acute of chronische stress, reageren het brein en het lichaam op dezelfde manier.
De stress houdt ons brein alert voor gevaar. Hierdoor kun je slaapproblemen krijgen. Van moeite met inslapen tot regelmatig wakker worden gedurende de nacht. Het kan ook zijn dat het lijkt alsof je helemaal niet slaapt omdat je gedachten niet stil staan. Je slaapt hierdoor korter, minder diep en minder ontspannen, terwijl slaap misschien wel het belangrijkste moment van de dag is. Het geeft je lichaam de tijd om zich te ontspannen, herstelwerkzaamheden uit te voeren en nieuwe energie op te doen.
Een slechte nachtrust heeft direct zijn weerslag op je energieniveau en het functioneren van je lichaam en brein. Buiten de vermoeidheid die slechte nachtrust veroorzaakt, kan het ook allerlei fysieke en mentale klachten veroorzaken zoals concentratieproblemen en hoge bloeddruk.
Stress en het hart
Stress is niet goed voor je hart. Het laat je hart sneller slaan en je hart het bloed sneller door je aderen pompen. Hierdoor wordt er meer gevraagd van de hartspier en bloedvaten. Die kunnen hierdoor beschadigen, waardoor bloedpropjes kunnen ontstaan. De kans op een hartinfarct wordt hierdoor vergroot. Ook kan je last krijgen van hartkloppingen of hartritmestoornissen.
Stress en bloeddruk
Onder invloed van de stresshormonen wordt het bloed sneller door de bloedvaten gepompt. Chronische stress zorgt ervoor dat je beenmerg extra witte bloedcellen aanmaakt. Deze horen bij de afweerreactie van het lichaam en beschermen ons tegen bacteriën en andere ziekteverwekkers. De witte bloedcellen komen in je bloedbaan en kunnen ervoor zorgen dat er ontstekingen ontstaan in je bloedvaten. Dit wordt ook wel atherosclerose ofwel aderverkalking genoemd.
Stress en energie
De stressreactie zou je kunnen zien als een powerboost voor het lichaam. In korte tijd wordt er heel veel energie vrijgemaakt zodat je jezelf in veiligheid kunt brengen.
In geval van chronische stress trek je als het ware je interne batterij leeg. Het kan zijn dat je je gedurende de dag helemaal niet vermoeid voelt, maar zodra je op de bank gaat zitten, val je in slaap.
Ons brein is meer ingesteld op het korte termijn gewin dan lange termijn winst. De (onbewuste) angst om je werkgever, je collega of een ander belangrijk persoon in je leven teleur te stellen, zorgt ervoor dat je in actie komt en blijft. Negen van de tien keer ben je je niet bewust dat angst je drijfveer is. Dat kost je enorm veel energie die je niet in andere belangrijke processen, zoals de spijsvertering, het functioneren en herstellen van organen en de ontwikkeling van je brein, kunt steken. Uiteindelijk betaal je altijd ergens een prijs. Helaas zijn we ons daar nog erg weinig van bewust.
Is overspannen en burnout hetzelfde?
Burnout en overspannenheid zijn niet hetzelfde. Overspanning is een voorloper van burnout. Het is een waarschuwing van het lichaam. Bij een burnout ben je ook fysiek moe en vaak ervaar je ook depressieve gevoelens. Bij overspannenheid is het lichaam nog niet uitgeput en depressieve gevoelens worden ook minder ervaren.
Overspannen zijn vraagt een kortere tijd voor herstel. Bij een burnout ben je echt een hele tijd uit de roulatie. Het gebeurt vaak dat er plotseling iets gebeurt dat als het ware als laatste druppel fungeert, waardoor de emmer overloopt en je plotseling instort.
Vaak heb je al lang met allerlei vage klachten rondgelopen. Hoe langer je daarvan last hebt gehad hoe groter de uitputting en des te langer het herstel. Het is ongelooflijk belangrijk dat je jezelf de tijd geeft om volledig te herstellen en niet te snel weer doorgaat op de oude manier. Aangezien we maar één lichaam hebben kunnen we er maar beter heel zuinig op zijn.
Burnout door langdurige stress
Een burnout is echt een gevolg van langdurige (chronische) stress. Je hebt veel te lang alle signalen van je lichaam genegeerd.
Onze westerse maatschappij is helemaal gericht op de ontwikkeling van onze cognitieve functies. Ons lichaam wordt vaak gezien als voertuig om ons hoofd van A naar B te brengen. Hierdoor hebben we niet geleerd dat ons hoofd en ons lichaam één systeem wat onlosmakelijk met elkaar verbonden is. Het brein stuurt ons lichaam aan de hand van de signalen die het van het lichaam krijgt.
We hebben niet geleerd dat de signalen die ons lichaam stuurt belangrijk zijn en hoe we er op kunnen reageren. We hebben zelfs geleerd dat we ze moeten negeren of weg moeten stoppen. Uitspraken als; Droog je tranen, Stel je niet zo aan, Kom op doorgaan, zullen veel van ons zich kunnen herinneren. Bij een burnout zijn alle lichaamssystemen volledig uit balans geraakt.
De enige, echte manier om van een burnout te herstellen is weer contact maken met je lichaam en te luisteren naar de signalen die het geeft. En daar alle tijd voor nemen die je nodig hebt zodat je lichaam de tijd krijgt om te herstellen en zijn energievoorraad weer volledig aan te vullen.
Symptomen van overspannen zijn
Overspannen zijn kan een heel scala aan klachten veroorzaken. Aangezien iedereen uniek is, reageren we allemaal anders. De meest voorkomende klachten worden hieronder benoemd.
Fysieke klachten:
- Snelle en oppervlakkige ademhaling.
- Versnelde hartslag.
- Hartkloppingen.
- Maag en spijsverterings problemen.
- Obstipatie of diarree.
- Hoofdpijn.
- Nek- en of schouderpijn.
- Stijve of pijnlijke spieren.
- Vermoeidheid.
- Slechte nachtrust.
- Vage lichamelijke klachten
Mentale klachten:
- Concentratie problemen.
- Geheugenproblemen.
- moeite met helder denken en minder probleemoplossend vermogen.
- Snel geïrriteerd.
- Snel emotioneel.
- Verlies van enthousiasme, geen zin in activiteiten.
- Verminderde eetlust of juist eetbuien
- Meer drinken, roken of drugsgebruik
Symptomen van een burnout
De klachten van burnout en overspannenheid zijn veel dezelfde. Het grote verschil tussen een burnout en overspannenheid is dat de klachten bij overspannenheid vrij snel verdwijnen als de stressor is verdwenen. De stressor die verdwijnt is bijvoorbeeld een vervelende leidinggevende die vertrekt naar een ander bedrijf. Bij een burnout ben je fysiek ook helemaal op. De fysieke en mentale vermoeidheid die je daarbij ervaart komt uit iedere cel van je lichaam.
Stress is funest voor je gezondheid en je levensgeluk. Doordat de gevolgen van chronische stress zo langzaam je leven in sluipen hebben we het niet zo in de gaten. We lopen vaak veel te lang met vage klachten rond doordat we niet luisteren naar de signalen van ons lichaam en niet willen zeuren. We zijn ons niet bewust van het feit dat we de rekening altijd een keer moeten betalen. Omdat we allemaal anders zijn betaalt de één bijvoorbeeld met hartklachten en de ander met slaapproblemen.
Lieve jij, je hebt maar één lichaam en één leven. Neem ze beide serieus en zet jezelf op nummer één! Niet omdat jij belangrijker bent dan een ander maar omdat je net zo belangrijk bent. Wanneer jij goed voor jezelf zorgt kun je optimaal leven en goed voor een ander zorgen.
In het artikel ‘Hoe kan je stress verminderen’ ga ik uitgebreid in op verschillende manieren om je stressniveau te verlagen.
Wil jij van stress naar ontspanning?
Bekijk het Gratis online programma Snel stress verlagen en het Online programma Eerste hulp bij stress.
Ik wens je veel liefde, energie en veerkracht toe.
Liefs, Elly
