Stress, we hebben er allemaal in meer of mindere mate wel eens last van. Maar wat is het? Is het goed of slecht? Wat zijn de oorzaken en symptomen van stress? En wat zijn de gevolgen van stress op je lichaam en leven? Kan je het ook voorkomen?
Dit zijn vragen waar je over nadenkt als je met stress in je leven te maken krijgt. In mijn werk als adem- en hartcoherentie coach behandel ik veelal mensen met allerlei vage klachten ten gevolge van langdurige blootstelling aan stress. Bewustwording wat stress in je lichaam kan doen en hoe jij als persoon reageert op spannende en stressvolle situaties is de eerste stap op weg naar meer gezondheid en geluk.
Over wat stress is en de invloed daarvan op je lichaam en leven heb ik een reeks artikelen geschreven. In dit artikel beschrijf ik wat stress is.
Ons lichaam is een prachtig en ongelooflijk fijn afgesteld systeem dat heel fijngevoelig reageert op alle signalen die binnen komen. Bij stress wordt het lichaam geactiveerd. Het wordt klaargemaakt om te kunnen handelen. Je zou het kunnen zien als het gaspedaal van een auto. Ontspanning kan je zien als het rempedaal van de auto.
Om vooruit te komen moet je het gaspedaal indrukken. Maar wil je goed door alle bochten sturen, dan moet je op de juiste manier het gas- en rempedaal bedienen. Om mooi en soepel te kunnen rijden moet je een mooie balans hebben tussen het gas- en rempedaal. Als de balans wat betreft je gezondheid, privéleven en/of op het werk langdurig of structureel zoek is, wordt de spanning of druk die in het lichaam is opgebouwd te groot. Dat heeft een negatieve invloedt op je levensgeluk en gezondheid.
Inhoud
Wat is stress en hoe werkt het?
Stress is een spanning of druk die in het lichaam wordt opgebouwd als reactie op interne of externe stressoren. Het zorgt voor een breed scala aan reacties in je lichaam en een chemische reactie in je brein. Externe stressfactoren komen vanuit onze omgeving: reëel gevaar, een verliefdheid, een ruzie met je partner of een vervelende werksfeer. Interne stressfactoren komen vanuit de persoon zelf, dit zijn bijvoorbeeld negatieve gedachten, een negatief zelfbeeld, perfectionisme of een ziekte.
Stress op zich is niet verkeerd. We hebben het allemaal nodig om bij gevaar in actie te kunnen komen. Ons hele lichamelijke systeem is erop gebouwd om ons veilig te houden. Vierentwintig uur per dag komen alle signalen van onze zintuigen, de bloeddruk, hartslag, ademhaling, spijsvertering en alle andere systemen in ons lichaam, onze hersenen binnen. De hersenen ‘analyseren’ die signalen en zorgen dat de juiste reacties in gang gezet worden.
Stresssignalen zorgen ervoor dat we snel kunnen handelen zonder dat we er bij na moeten denken. Deze signalen uit onze externe of interne omgeving worden ook wel stressoren genoemd. Bij de stressreactie worden onder andere de hormonen adrenaline en cortisol aangemaakt. De hartslag en ademhaling versnellen, de spieren worden aangespannen, spijsvertering vertraagd en het immuunsysteem wordt geactiveerd. Hierdoor kunnen we fysiek snel en krachtig reageren en worden eventuele wonden snel gedicht en bacteriën bestreden. Alle processen in het lichaam die niet direct nodig zijn om ons veilig te houden worden op een laag pitje gezet of stilgelegd. Dit zijn reacties op fysiek gevaar. Op het moment dat fysiek gevaar geweken is, komen normale processen weer op gang en kan het lichaam zich richten op ontspanning en herstel.
Echter bevinden we ons tegenwoordig nog maar zelden in een gevaarlijke situatie. De stresssignalen die we nu ontvangen komen door de druk die wij ervaren vanuit de maatschappij en onszelf. Stressoren als financiële problemen, te grote werkdruk, schaamte of schuldgevoelens zetten dezelfde stressrespons in werking. Ons brein kan niet het verschil maken tussen fysiek of psychologisch gevaar. Ook nu gaat ons hart sneller slaan, ademen we sneller en oppervlakkiger, worden de spieren aangespannen en wordt de spijsvertering op een laag pitje gezet. Ons hele systeem wordt ook nu klaargemaakt om in actie te komen, zonder dat we dat daadwerkelijk doen. Doordat we ons lichaam en brein weinig mogelijk geven voor ontspanning en herstel, blijft de opgebouwde spanning achter waar het wordt opgeslagen in onze cellen. Langdurig aan stress onderhevig zijn, kan hierdoor een grote verscheidenheid aan klachten veroorzaken en je gezondheid, je gedrag en relaties negatief beïnvloeden.
Hoe reageert je lichaam op stress?
Pierre Capel beschrijft in zijn boek ‘Het emotionele Dna’ de grootste stressoren van de mens. Dit zijn psychologische stressoren zoals negatieve gedachten, negatieve gevoelens en angsten. Deze stressoren komen niet alleen voort uit wat we elke dag ervaren, onzekerheid voor de toekomst, maar ook uit onze herinneringen. Trauma’s uit het verleden kunnen daardoor nog steeds van invloed zijn op je leven en gezondheid.
De psychologische stressoren zorgen ervoor dat er geen eind aan de stressvolle situatie komt. Je lichaam zit gevangen in zijn eigen stressreactie. Stress wordt hierdoor chronisch. De hormoonspiegel en andere lichamelijke systemen zijn volledig uit balans. Deze situatie is uiterst destructief. Alle systemen die voor ons werken in geval van acute stress werken tegen ons in geval van chronische stress.
Onze stressrespons zorgt ervoor dat we sneller en oppervlakkiger ademen dan goed voor ons is. We maken we geen optimaal gebruik van de capaciteit van onze longen. Dit kost veel energie en de opname van zuurstof en de afvoer van afvalstoffen is minder functioneel.
Stressoren hebben een directe werking op de doorbloeding van de hersenen. Hierdoor handelen we veel meer reactief in plaats van beredeneerd. We hebben dus vaker een kort lontje. Stress vermindert de creatieve denkprocessen en heeft een negatieve invloed op ons communicatievermogen. Daarnaast zorgt stress voor de reductie van een belangrijke stof in de hersenen (Brain-Derived Neurotrophic Factor), verminderen de verbindingen tussen zenuwcellen in de hersenen.
Door een overactivatie van het immuunsysteem kan het lichaam een auto-immuunziekte ontwikkelen. Hierbij worden antistoffen tegen eigen lichaamscellen en organen aangemaakt. Daarnaast staat de spijsvertering blijvend op een laag pitje wat de opname van voedingsstoffen en de uitscheiding van afvalstoffen bemoeilijkt.
Iedereen is anders en reageert daardoor anders op stress. Het is belangrijk om de signalen van je lichaam in de gaten te houden zodat je op tijd kan handelen.
Wat zijn oorzaken van stress?
In onze maatschappij ligt de nadruk op denken en redeneren. We vinden overal iets van en oordelen en veroordelen snel. Niet alleen over anderen maar ook over onszelf. Daarnaast zetten we onze eigen behoeften vaak op de laatste plaats. Onder invloed van onze opvoeding en omgeving zijn we verleerd te luisteren naar de signalen van ons lichaam. We hebben geleerd onze gevoelens en emoties te negeren en te onderdrukken, waardoor we ons vaak niet bewust zijn van subtiele gevoelens en emoties.
Door het niet voelen, onderdrukken of vermijden van deze lichamelijke sensaties, gevoelens en emoties, onderdrukken we de natuurlijke reactie van het lichaam. Hierdoor kan het lichaam niet terugkeren naar een natuurlijke rustige, kalme staat, waarin alle systemen van ons lichaam samen werken en het lichaam in balans is.
Het brein is geprogrammeerd om veranderingen te vermijden en zo efficiënt mogelijk te werken. Patronen die van kinds af aan ingesleten zijn beïnvloeden onze emoties, ons denken en gedrag. We leven hierdoor het grootste deel van ons leven op de automatische piloot. Een duidelijk voorbeeld hiervan is autorijden. In het begin moet je over alle handelingen nadenken maar voor je het weet is het proces geautomatiseerd. Deze automatisch programmering van ons brein is efficiënt en kost weinig energie. Het is een bekende en veilige handeling. Dit is echter niet altijd het beste voor ons.
Onze automatische programma’s worden vaak in werking gezet door psychologische stressoren zoals negatieve gedachten, gevoelens en emoties. Eén van die emoties is angst, waar een verschil kan worden gemaakt tussen adaptieve en maladaptieve angst. De angst om jezelf te branden aan vuur is een vorm van adaptieve angst. We hebben onszelf geleerd dat vuur gevaarlijk is en zijn daarom extra alert in de buurt van vuur. Dit houdt ons veilig. De ander vorm is maladaptieve angst en komt voort uit ons verleden, onze herinneringen en onze zorgen voor de toekomst. Dit is bijvoorbeeld de angst om buitengesloten te worden of om niet in verbinding te zijn met een groep. Dit stamt nog uit de oertijd, waar we elkaar nodig hadden voor onze fysieke veiligheid. Sinds de oertijd is er veel veranderd in onze manier van leven, alleen ons limbische brein is niet mee geëvolueerd. Zo worden we onbewust nog steeds geregeerd door die angst van niet verbonden zijn en worden onze emoties, ons denken en ons handelen beïnvloed.
In onze westerse maatschappij heb je met een druk op de knop de hele wereld binnen je bereik. Dit is misschien ook wel gelijk het grootste probleem. Hoewel de mogelijkheden om te communiceren met de ander steeds talrijker worden en je via socialmedia kanalen honderden “vrienden” kunt hebben, wordt het steed moeilijker om je echt verbonden te voelen met de ander en neemt het aantal mensen dat zich eenzaam en alleen voelt en dus gestrest voelen toe.
De bekende Griekse wetenschapper en filosoof Aristoteles zei: “Give me a child until he is seven and I will show you the man”. Hij doelde hiermee op de wetenschap dat 95 procent van ons leven wordt bepaald door de eerste zeven jaar van ons leven. Als kind kijk je het leven af van je ouders, je familie en de wereld om je heen. Je leert door te observeren. Alles wat je observeert en leert sla je op in je brein en hiermee creëer je verschillende programma’s. Met het vorderen van de leeftijd raken deze programma’s steeds verder uitgebreid en ingesleten in je systeem. We reageren op patroonherkenning en leven hierdoor een groot deel van ons leven op de automatische piloot.
Stress wordt veroorzaakt door jouw reactie op je interne en externe omgeving. Door de toegenomen onbalans tussen spanning en ontspanning wordt stress opgebouwd. Dit leidt tot chronische stress.
Wat zijn symptomen van stress?
Een symptoom of een klacht is een voelbaar en/of zichtbaar kenmerk van een onderliggend probleem. Als je rode bultjes krijgt van het eten van aardbeien zijn de rode bultjes het symptoom van jouw allergie voor aardbeien. Symptomen hebben dus altijd een onderliggende oorzaak.
Stress kan een groot scala aan klachten veroorzaken en je en gezondheid ondermijnen en gedrag beïnvloeden. Aangezien ieder mens uniek is, reageren we allemaal anders op stress. In het artikel ‘Welke klachten kan stress veroorzaken?’ staat een lijst met de meest voorkomende klachten per categorie.
Vaak denken we bij klachten niet meteen dat ze stressgerelateerd zijn. Omdat we de oorzaak van onze klachten vaak niet meteen aan het onderliggende probleem stress koppelen blijven we er te lang mee lopen of zoeken we de oorzaak van onze klacht ergens anders.
Wat zijn de gevolgen van stress op je leven?
Stress is niet alleen negatief. Het activeert het lichaam en zorgt ervoor dat je jezelf in veiligheid kunt brengen in geval van gevaar. Een zekere mate van stress zorgt er ook voor dat je beter kunt presteren. Met de juiste mate van balans tussen stress en ontspanning kan je heel veel bereiken.
We zijn ons vaak niet bewust van de negatieve gevolgen van stress. Niet alleen op jouw leven maar ook op het leven van je dierbaren en alle anderen om je heen. Je uitstraling is het eerste dat je met een ander deelt. Mensen die een plezierig leven hebben en weten om te gaan met de stressvolle periodes in hun leven, stralen blijdschap en levenslust uit. Mensen die gebukt gaan onder stress stralen een heel andere energie uit. Met je houding en uitstraling beïnvloed je jezelf en je omgeving.
Als je chronisch stress ervaart, leef je in een constante staat van overleven. Je sympathisch zenuwstelsel blijft actief en je lichaam staat in de vecht of vluchtmodus. Je leeft hierdoor in een staat van angst omdat je overal om je heen gevaar ziet. Je lichaam keert niet terug naar de rusttoestand.
De aanhouding van de stresstoestand zorgt er vervolgens voor dat je lichaam heftiger op de ziekten reageert en deze verergert. Volgens Robert Sapolsky ga je aan stress niet dood, maar zorgt chronische stress ervoor dat ziektes, waaraan je wel kunt overlijden, effectiever worden.
De gevolgen van chronische stress zijn enorm, zowel fysiek als mentaal. Het gevaar van deze gevolgen is dat ze niet direct zichtbaar zijn. De rekening van chronische stress komt altijd later.
Kun je stress voorkomen?
Spannende en stressvolle situaties horen bij het leven. We krijgen allemaal te maken met afscheid nemen, verdriet en onenigheid. Hoe je met de situatie en je emoties omgaat, bepaalt de heftigheid en de impact op je lichaam en leven. Op het moment dat je je laat overweldigen door je emoties, ze niet wilt ervaren of er juist in blijft hangen, word je een slachtoffer van je emoties en gemoedstoestand.
In de wereld waarin we leven wordt het denken, de ratio, overschat. Emoties en gevoelens worden vaak gezien als zwak. Het belang van handelen op gevoel en intuïtie wordt onderschat. Emoties brengen een lichamelijke reactie teweeg en steeds meer onderzoeken wijzen de relatie tussen de activiteit in het brein en emoties en gevoelens uit.
Uit een langlopend onderzoek van Harvard University, waarbij meer dan 750 mannen meer dan 75 jaar zijn gevolgd blijkt: ‘Goede relaties houden ons gelukkiger en gezonder’. Dit onderzoek loopt nog steeds. Inmiddels zijn ook hun vrouwen en kinderen betrokken bij het onderzoek. Uit alle gegevens blijkt dat de kwaliteit van onze relaties erg belangrijk is. Ze beschermen ons lichaam tegen ziekten. Daarnaast zijn mensen met minder goede relaties vatbaarder voor geheugenproblemen op latere leeftijd.
Dat relaties belangrijk voor ons zijn, weten we al eeuwen lang. Het oude Afrikaanse woord Ubuntu is gebaseerd op dat principe. Ubuntu betekent vrij vertaald: Ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat ik ben. We hebben elkaar nodig omdat we verbonden zijn met elkaar. Een liefdevolle relatie met jezelf en de ander zorgt ervoor dat je beter bestand bent tegen stress en daarmee kun je de negatieve gevolgen voorkomen. Een ongezonde relatie met jezelf daarentegen zorgt voor een onbalans in jouw relatie met de ander. In dit geval maak je je afhankelijk van de waardering en voldoening van een ander, wat negatieve gevolgen van stress vergroot.
Stress kun je nooit helemaal voorkomen. Spannende, moeilijke en stressvolle periodes horen nu eenmaal bij het leven. Daar kun je niets aan veranderen. Waar je wel iets aan kunt veranderen is hoe jij reageert op die periodes. Het creëren van een bewustzijn en het leren luisteren naar de signalen van de lichaam zijn hiervoor de eerste stappen. Het parasympatisch zenuwstelsel, dat zorgt voor ontspanning, rust en herstel in je lichaam en brein, zet je hiermee aan het werk. Hierdoor kan de balans tussen spanning en ontspanning herstellen.
Stress op zich is niet verkeerd. Het is een uiterst effectieve reactie van ons lichaam op gevaarlijke situaties en houd ons veilig en gezond. De stressreactie is een stimulatie en activatie van ons lichaam. Velen van ons houden van stress en zoeken het daarom bewust op. We hebben er zelfs geld voor over om de kick van het hormoon shot bewust op te roepen. We springen uit vliegtuigen en laten ons van bruggen vallen aan een bungeejump koord, we stappen in een rollercoaster of gaan op een blind date. Maar dit is allemaal goede stress, bewust opgeroepen in een veilige omgeving en niet te lang. Die randvoorwaarden geven ons een gevoel van voorspelbaarheid en controle en zijn een goede uitlaatklep om opgebouwde spanning los te laten.
Goede stress kan je ook ervaren bij het leren van nieuwe dingen of het werken aan uitdagende projecten. De uitdaging, het plezier en de spanning zorgen ervoor dat we beter presteren. Deze vorm van stress wordt ook wel eu-stress genoemd en heeft geen negatieve gevolgen.
Stress kun je niet voorkomen maar je reactie op stress kun je wel veranderen. Kelly McGonigal beschrijft dat in haar onderzoek ‘How to make stress your friend’. Wanneer je stress bekijkt als iets positiefs: “Wat mooi dat mijn lichaam zo reageert en mij helpt om optimaal te presteren”, verandert de invloed van stress op je lichaam en brein naar iets positiefs.
“Wat mooi dat mijn lichaam zo reageert en mij helpt om optimaal te presteren”
Kelly McGonigal
Het is van belang dat we leren met een open blik te kijken naar ons eigen leven en verantwoordelijkheid nemen voor wat voelen zien en ervaren. Vraag jezelf af: Wat kan IK doen zodat ik me beter ga voelen? Leer om te kijken naar wat je wel kunt doen in plaats van te focussen op dingen die je niet kunt veranderen.
Stress hoort bij het leven en kun je daarom niet voorkomen. Hoe groot de gevolgen van stress op jouw persoonlijke en fysieke gezondheid zijn, wordt bepaald door je genetische aanleg, je ervaringen uit het verleden en je vermogen om met stress om te gaan. Daarom is het nodig om technieken te leren die stress verminderen en je leren om met stress om te gaan. Meditatie, mindfulness, ademtechnieken en yoga zijn goede manieren om je stress te verminderen. In het artikel ‘Hoe kan je stress verminderen’ ga ik hier uitgebreid op in.
Door een stressreactie wordt het lichaam geactiveerd. Dit zorgt ervoor dat we snel in actie kunnen komen bij gevaar. Bij de juiste hoeveelheid uitdaging (werk, studie of privé) helpt stress ons optimaal te presteren.
Wanneer onze uitdagingen echter te groot worden en te lang aanhouden gaat het mis. De stress begint tegen ons te werken. Het altijd maar druk bezig zijn en het ervaren van de daarbij behorende stress, ervaren we al snel als normaal – wat het beslist niet is! We onderschatten de impact van chronische stress. Langdurig onderhevig zijn aan stress is zeer schadelijk voor onze gezondheid, geluk en welbevinden.
Om de schadelijke gevolgen van stress te verminderen is het van belang dat we de signalen van ons lichaam serieus nemen. We kunnen technieken leren die ons helpen om te gaan met stressvolle situaties. Daarnaast is het belangrijk om voldoende rust en ontspanning te nemen, zodat we weer terug in balans komen.
Dus wat ga jij doen? Welke tip ga jij als eerste gebruiken?
Wil jij van stress naar ontspanning?
Bekijk het Individuele Coachingsprogramma Hartcoherentie en het Online programma Start je dag energiek!
Ik wens je veel liefde, energie en veerkracht toe.
Liefs, Elly
