In mijn werk als adem- en hartcoherentie-coach komt ik veel mensen tegen die veel vragen hebben over stress. Wat gebeurt er als ik te veel stress heb? Welke klachten kan stress veroorzaken? Hoe ga ik om met stress op mijn werk en privéleven? Wat kan ik doen tegen stress? En beïnvloedt stress mijn slaap?
In deel twee van de serie ”Stress” beantwoord ik deze en andere vragen.
Over wat stress is en de invloed daarvan op je lichaam en leven heb ik een reeks artikelen geschreven. In dit artikel beschrijf ik wat stress is.
Stress kan een groot scala aan klachten veroorzaken. Deze lijst met klachten wordt verder in het artikel aangehaald. Niet alleen fysieke klachten maar ook op emotioneel, cognitief en gedragsmatig gebied. Het probleem van stressgerelateerde klachten is dat ze er langzaam maar zeker insluipen. Hierdoor hebben we ze te laat in de gaten. Daarnaast zoeken we de oorzaak vaak ergens anders, bijvoorbeeld in te weinig beweging of onze voeding.
Stressklachten zijn niet onomkeerbaar. Het vraagt bewustwording en leiderschap over je eigen leven om je stressniveau te verlagen.
Inhoud
Wat gebeurt er als ik te veel stress heb?
Of je nu in een reële gevaarlijke situatie bent of psychologische stress ervaart, de stressreactie van het lichaam is hetzelfde. Het brein kan namelijk geen onderscheid maken tussen die verschillende situaties. Je brein ontvangt de stresssignalen van je lichaam en zet de stressreactie in werking.
De stressreactie is een prachtige reactie van het lichaam in geval van een noodsituaties. Het zorgt ervoor dat we snel kunnen reageren om onszelf in veiligheid te brengen. Maar als je iedere dag leeft alsof er een noodsituatie is dan wordt de stressrespons schadelijk en ziekmakend.
De aanhoudende stressreactie van het lichaam is vaak de oorzaak van chronische ziekten omdat het bepaalde systemen van het lichaam in overdrive en andere systemen juist in underdrive zet.
De stressreactie versnelt je ademhaling en hartslag en het verhoogt je bloeddruk. Het zorgt ervoor dat bloedvaten samentrekken zodat er meer bloed naar je armen en benen stroomt zodat je kunt vechten of vluchten. Daarnaast worden herstel en ontwikkeling van je lichaam en brein op een laag pitje gezet. Je spijsvertering vertraagt waardoor de opname van voedingsstoffen vermindert en je immuunsysteem wordt onderdrukt. De werking van stresshormonen op het onderdrukken van je immuunsysteem werkt zelfs zo goed dat ze worden ingezet bij orgaantransplantaties om de afweerreactie van het lichaam te onderdrukken.
De stresshormonen hebben ook invloed op de kwaliteit van je slaap. Het is namelijk gevaarlijk om lang en vast te slapen als je in gevaar bent. Daarnaast kan de vrouwelijke cyclus en de mannelijke zaadproductie worden verstoord, want voortplanting is nu niet belangrijk. Ook is de kans op concentratieproblemen groter aangezien je gericht bent op wat er om je heen gebeurt.
Psychologische stress wordt veroorzaakt door onze gedachten en die staan nooit stil. Het overgrote deel van onze gedachten zijn onbewust en negatief. Deze vaak onbewuste en negatieve gedachten bepalen onze biologische reacties. Onze biologische reacties beïnvloeden op hun beurt weer onze gedachten. Hierdoor zitten we als het ware gevangen in een negatieve spiraal van automatische gedachten en gewoonten. Aan een psychologische stressreactie zit geen duidelijk eindpunt waardoor de stressreactie in het lichaam gevangen zit. De fysieke en mentale gezondheid wordt hierdoor ernstig beïnvloed.
Veel van deze patronen hebben we van kinds af aan ontwikkeld en zijn diep in ons geworteld. Hierdoor leven we een groot deel van ons leven op de automatische piloot. Hierdoor lijkt het alsof het leven ons overkomt en we er zelf geen controle over hebben.
Welke klachten kan stress veroorzaken?
De meest voorkomende klachten op fysieke- en emotionele- gezondheid en op cognitief en gedragsmatig gebied zijn:
Lichamelijke klachten:
- Versnelde ademhaling
- Versnelde hartslag, hartkloppingen
- Verhoogde bloeddruk
- Hoofdpijnen
- Spierpijn, stijve spieren, gespannenheid, nek-, schouder- rugklachten
- Misselijkheid, maagproblemen
- Spijsvertegingsproblemen, obstipatie, diarree
- Slaapproblemen
- Vermoeidheid
- Hormonale schommelingen, overmatig transpireren
- Verminderde weerstand
- Allerlei vage lichamelijke problemen
Emotionele klachten:
- Snel geïrriteerd, gefrustreerd
- Angst
- Moedeloosheid
- Schrikachtig
- Boosheid
- Nerveusheid
- Snel emotioneel, heftige emotionele reacties
Cognitieve klachten:
- Minder helder en creatief kunnen denken
- Concentratieproblemen
- Vergeetachtigheid
- Woordvindproblemen
- Piekeren
Gedragsmatige klachten:
- Agressief gedrag ten opzichte van jezelf en of de ander
- Gevoel van controleverlies
- Obsessief gedrag, dwangmatig gedrag
- Vermijding
- Overmatig roken en of alcoholgebruik
- Eetbuien of juist verlies van eetlust
- overactief zijn en of alles tegelijk willen doen
Ieder mens reageert anders op stress en de klachten kunnen daarom ook heel divers zijn en optreden op verschillende gebieden van je gezondheid en je leven.
Meestal ervaren we een combinatie van meerdere klachten. We willen niet zeuren en lopen te lang door met onze vage klachten. We staan er niet voldoende bij stil dat aanhoudende stress ziekmakend is. Chronische stress is zelfs bijna altijd de onderliggende oorzaak van chronische ziekten.
De stressreactie van het lichaam op zich is niet dodelijk maar aan de ziekten die chronische stress kunnen veroorzaken kun je wel degelijk overlijden.
Stress op het werk
We leven in een vierentwintig-uurs-economie waarin veel van ons wordt verlangd. We moeten veel presteren en snel en efficiënt werken. De werkdruk is hoog en vaak is de eigen inbreng en zelfstandigheid in het werk laag.
Daarnaast moeten of willen we altijd bereikbaar zijn. Dit zorgt ervoor dat werk en privé niet meer gescheiden zijn en er weinig of geen tijd voor ontspanning is. We staan als het ware altijd aan. Op het werk wordt er aandacht door de thuissituatie gevraagd en thuis voelen we ons verplicht om op iedere vraag of email te reageren, ook bij ziekte of op vrije dagen. Dit alles leidt ertoe dat ruim 1,3 miljoen werknemers in Nederland aangeven dat ze last hebben van burn-outklachten en samen elf miljoen werkdagen verzuimen.
Maar het ervaren van werkstress ligt niet alleen aan de hoge werkdruk. Veel van de stress die we ervaren komt door de (te) hoge verwachtingen die we van onszelf hebben. We hebben er heel veel voor over om de ander, in dit geval de werkgever of collega’s, niet teleur te stellen. Ons brein is zo geprogrammeerd om verlies als grotere emotie te ervaren dan winst. We vinden het daarom erger om onze baan, contact met collega’s of financiële zekerheid te verliezen, dan bijvoorbeeld betere gezondheid of meer energie te winnen.
In onze samenleving lijkt het wel dat alle risico’s moeten worden ingedamd. Alles wat we doen moet worden gedocumenteerd en vervolgens gecontroleerd. Je bent vaak veel tijd kwijt met het invullen van documenten, voorbereidingen, planningen en spreadsheets in plaats van je daadwerkelijke werk. Hoezeer al die documenten ons ook tegen staan, zijn we er ook op gaan vertrouwen. Hiermee denken we dat we ons werk en onze emoties onder controle hebben, wat ons een goed gevoel geeft.
Maar controle is een illusie gecreëerd door onze controledrang. Het geeft ons een vals gevoel van veiligheid. Je denkt dat je alles onder controle hebt, en dus veilig bent, maar onbewust ontvangt je brein toch stresssignalen. Deze onbewuste stresssignalen zijn niet goed voor de balans in ons zenuwstelsel.
Door rigide vast te houden aan de controledrang beperken we onszelf. We staan niet meer open voor andere zienswijzen en oplossingen en nieuwe dingen leren wordt moeilijk. Wanneer je voelt dat je het niet meer onder controle hebt, roept dat allerlei emoties op. Je voelt dat je faalt en gaat nog harder je best doen. Omdat je vanuit stress handelt, lukt het volgens je gevoel nog minder. Je probeert nog beter je best te doen in plaats van te ontspannen. Zo zit je gevangen in een steeds groter wordende stressreactie.
De oplossing voor je controledrang is eigenlijk heel simpel: Laat het los! Het lastige van deze simpele oplossing zit hem in de uitvoering. Het loslaten en jezelf overgeven aan de situatie zoals die op dat moment is, druist tegen je hele gevoel in. Het loslaten van je controledrang en in plaats daarvan vertrouwen op de signalen van je lichaam en intuïtie verlaagt je stress en vergroot je werkplezier.
Daarnaast is het erg belangrijk dat je onderzoekt hoe jij reageert op spannende en stressvolle situaties tijdens je werk. Want de oorzaak van je stresservaring komt altijd vanuit jezelf. Bewustwording ontwikkelen van jouw emotionele, fysieke en mentale reactie kan je veel helderheid verschaffen. Ademhalingstechnieken en hartcoherentie zijn tools die je in kunt zetten om je reactie te sturen. In artikel ‘Hoe kan je stress verminderen?’ wordt hier verder uitgebreid op ingegaan.
Stress en de familie. Hoe ga je met beide om?
Een familielid die geconfronteerd wordt met de gevolgen van stress, of dat nu vage klachten zijn, of een ernstige burn out is, is altijd moeilijk voor de naaste omgeving. Je wil de ander graag helpen maar er is niet veel dat jij kunt doen.
Je kunt een luisterend oor bieden en samen dingen doen die de ander ontspannend vindt, bijvoorbeeld een lekkere boswandeling of een keertje naar de sauna. Je kunt hulp bieden wanneer hij of zij er om vraagt. Op ongevraagde goedbedoelde tips en adviezen zit de ander vaak niet te wachten.
Psychologische stress, zoals een overspannenheid of burn-out wordt altijd veroorzaakt doordat de balans tussen ontspanning en stress te lang uit balans is. De enige persoon die de balans weer terug kan brengen is die persoon zelf.
Als je zelf met overspannenheid of een burn-out thuis zit is het erg belangrijk dat je jezelf de tijd geeft. De stress is vaak in jaren opgebouwd. Het is niet zomaar in een paar weekjes weer weg.
Daarnaast is het belangrijk dat je onderzoekt hoe jij op spannende, verdrietige en stressvolle periodes reageert, zodat je daarin kunt sturen. De eerste stap is je zelfbewustzijn vergroten. Je hoeft dit niet alleen te doen. Je kan en mag hulp vragen. Vertel je partner of een beste vriend of vriendin hoe je je voelt. De ander heeft vaak al lang gemerkt dat je niet lekker in je vel zit en wil je dolgraag helpen.
Hoe kan je stress herkennen?
Hoewel we allemaal hetzelfde zijn, zijn we toch allemaal anders. Iedereen is zijn eigen unieke zelf en reageert anders op stress. Vaak sluipen de eerste stresssignalen je leven binnen zonder dat je je ervan bewust bent.
Je ademhaling wordt oppervlakkiger, je concentratie wordt minder of je slaapt minder goed in of door. Het kan ook zijn dat je allerlei vage lichamelijke klachten ervaart of dat je menstruatie verandert. Die klachten hoeven op zich niet van stress te komen maar het zijn wel degelijk signalen van iets. Vaak weet je onbewust wel waar de oorzaak daarvan ligt. Op het moment dat je de stresssymptomen bekijkt ga je waarschijnlijk meer symptomen herkennen en weet je dat je klachten stress gerelateerd zijn.
Wat kan je doen tegen stress?
Het allerbelangrijkste dat je tegen stress kunt doen is luisteren naar je lichaam en de signalen serieus nemen. Met een houding van: het gaat wel over, doe je jezelf echt tekort.
De stressreactie van het lichaam op zichzelf is niet dodelijk maar chronische stress zorgt ervoor dat de vage klachten zich tot ernstige ziekten (bijvoorbeeld hart- en vaatziekten en kanker) kunnen ontwikkelen. Aan de gevolgen daarvan kun je wel overlijden.
De stressvolle periode gaat misschien wel over maar jouw reactie op dat soort periodes verandert niet vanzelf. Daarnaast verdwijnen de klachten vaak niet helemaal en creëer je als het ware een soort van intolerantie voor stress. Je kunt steeds minder hebben en klachten verergeren of komen sneller terug bij een volgende stressvolle periode.
Het is van belang dat je de balans tussen stress en ontspanning weer terugbrengt in je leven en dat je je stressoren en je reactie daarop gaat onderzoeken. Het belangrijkste wat je kunt doen is je veerkracht vergroten. Veerkrachtig zijn is het goed met spannende en stressvolle situaties om kunnen gaan, maar ook dat sneller terugkeren naar je natuurlijke balans.
Barbara Fredrickson doet al jaren onderzoek naar de invloed van positiviteit en liefde op het fysiek, mentaal en spiritueel welzijn van de mens. Uit een van haar onderzoeken kwam naar voren dat je voor ieder stressvol moment drie momenten van ontspanning en plezier nodig hebt om de balans weer in evenwicht te brengen. Dit geeft aan hoe desastreus stress voor een mens kan zijn.
Het positieve effect van mindfulness en meditatie op je fysieke en mentale lichaam is al in veel verschillende onderzoeken aangetoond. Onze wijze voorouders wisten al wat goed voor ons was want veel culturen kennen van oudsher vormen van mindfulness, contemplatie en meditatie. Het mooie van deze tijd is dat we nu zichtbaar kunnen maken wat er in het brein gebeurt op het moment van meditatie. Hierdoor is meditatie inmiddels breed geaccepteerd als manier om je stress te verlagen.
In het artikel ‘Hoe kan je stress verminderen?’ wordt uitgebreid ingegaan op de verschillende stressverlagende methoden. Echter de belangrijkste boodschap is: Wil je echt je stress verlagen en gezonder leven? Dan moet je jezelf op nummer één zetten. Niet omdat jij belangrijker bent dan een ander maar omdat je net zo belangrijk bent als een ander. Pas als je goed voor jezelf zorgt kun je optimaal functioneren.
Slecht slapen door stress
Eén van de symptomen van stress is dat je slaappatroon verandert. Je ligt te malen en kan daardoor niet in slaap komen en/of je slaapt minder diep. Je slaapt onrustig en wordt steeds wakker, waarna het lang duurt voordat je weer in slaap valt.
Wil je je slaappatroon veranderen is het van belang dat je ontspanning, rust en ruimte in je leven brengt. Er zijn een aantal dingen die je kunt doen om je nachtrust te ondersteunen:
- Een avondritueel waarbij je bewust de dag afsluit zodat je ontspannen aan de nacht kunt beginnen.
- Een rustgevende ademoefening doen voor het slapen gaan.
- Een half uur meditatie voor het slapen gaan.
- Yoga nidra (slaap yoga) voor het slapen gaan.
- Een avondwandeling.
- Een schone, opgeruimde en goed geventileerde slaapkamer.
- Zet minimaal een uur voordat je gaat slapen de tv, computer en sociale media uit.
- Het lezen van een goed boek voor het slapen gaan.
- Een lekker lang bad.
- En alles wat jou maar kan helpen om zo ontspannen mogelijk je bed in te stappen.
Omdat iedereen anders is, is het belangrijk dat je onderzoek wat jou het beste helpt. Wat voor de één werkt, werkt voor een ander juist niet. Probeer de verschillende tips zonder vooroordelen uit. Vaak hebben we al een mening klaar voordat we iets geprobeerd hebben. Als je open en eerlijk naar jezelf en je vooroordelen en reactie kunt kijken komt er ruimte om ze te veranderen of los te laten.
Stress is zeer ongezond. We hebben geleerd de stress signalen van ons lichaam te negeren. Hierdoor bouwt spanning zich langzaam maar zeker in je lichaam op.
Doordat het opbouwen van stress zo geleidelijk gaat, hebben we het niet zo snel in de gaten. Toch verschijnen langzaam vage klachten in je leven. Je slaapt misschien niet meer zo goed als vroeger, je krijgt klachten en pijntjes die niet zo een, twee, drie kunt verklaren en je concentratie is ook niet meer zoals je gewend bent.
We vinden het vaak normaal, het hoort nu eenmaal bij het leven. Maar is dat wel zo? Normaal is niet hetzelfde als optimaal. Om jouw leven te optimaliseren is het belangrijk om je leven onder de loep te nemen. Onderzoek hoe jij op gebeurtenissen in jouw leven reageert en zet jezelf op nummer één.
Dit betekent niet dat je je leven om hoeft te gooien. Begin met kleine veranderingen. Neem tijd voor jezelf en start een ochtendroutine. Dit creëert rust en ruimte in je leven en verlaagt je stressniveau.
Tijd aan jezelf besteden geeft je een goed gevoel. Wist je dat je van het positieve gevoel dat je oproept een paar uur lang profijt hebt?
De gevolgen van stress zijn niet onomkeerbaar. Maar alleen jij kan het besluit nemen om jouw stress te verlagen. Alleen jij kan het leiderschap over jouw leven in eigen hand nemen. Iedereen kan stress verlagen, maar het vraagt een investering in jezelf van commitment en doorzettingsvermogen.
Hoe ga jij jezelf op nummer één zetten?
Wil jij van stress naar ontspanning?
Bekijk het Individuele Coaching programma Hartcoherentie en het Online programma Start je dag energiek!
Ik wens je veel liefde, energie en veerkracht toe.
Liefs, Elly
